Klaar met meer van het zelfde?!

Het is crisis in de Europese landbouw. In Nederland voelen veel agrarisch ondernemers het in de portemonnee. In de tuinbouw zijn ze op zoek naar nieuwe verdienmodellen, met de varkenshouderij gaat het al jaren slecht, en zelfs de melkveehouderij lijkt nu getroffen: helaas heeft het afschaffen van het melkquotum niet de gouden ‘Chinese’ bergen opgeleverd die werden voorgeschetst. Voor de meeste melkveehouders niet, in ieder geval. Vooralsnog zorgt toegenomen productie vooral voor diepe dalen in de prijs.

Veel sectoren, evenzoveel oorzaken van de crisis. Niets zo ingewikkeld als landbouweconomie, en makkelijk een oorzaak aanwijzen biedt voer voor critici om er nog een heleboel factoren bij te halen. Toch heeft het zware weer in de genoemde sectoren een aantal overeenkomsten. Centraal staat dat het model van zoveel mogelijk produceren, voor een zo laag mogelijke prijs, op zijn laatste benen loopt. En dat is erg vervelend, want voor de meeste boeren is de productie opvoeren de enige knop om aan te draaien om de omzet te verhogen. Het is vooral vervelend omdat het landbouwmodel dat we hebben in Europa, dat ontstaan is na de Tweede Wereldoorlog, gebaseerd is op efficiëntie en volume. Het is tijd voor een ander model. Maar wat zijn de alternatieven?

Duidelijk is dat voor producten met toegevoegde waarde – met een keurmerk, zoals biologisch, of een specifiek streekproduct – meer geld kan worden gevraagd. Hoewel de markt voor dit soort ‘niche’ producten lijkt te groeien, vraagt het van de boer een totaal andere mindset om een eigen product succesvol in de markt te zetten. Naast het maken van eten, waar de boer goed in is, vraagt het gevoel voor de markt, het uitbreiden van je netwerk, marketing, en een dosis doorzettingsvermogen. En de concurrentie kan moordend zijn. Lost het maken van nicheproducten de problemen in de landbouw op?

Niche is niche, beter zou ‘de sector’ zich richten op het omhoog brengen van de bodem van de markt, zeggen sommigen. Er wordt een oproep gedaan voor het maken van ‘omfietsvarkens’ – vlees dat net een stukje beter en smakelijker is en bewuster geproduceerd dan de bulk, maar bereikbaar voor iedereen. Om te concurreren op de wereld- of dan in ieder geval Europese markt. Zo versterkt de Nederlandse landbouw haar concurrentiepositie in Europa.

Het laatste woord is hier nog niet over gezegd. Het ontwikkelen en in de markt zetten van een nieuwe product is niet voor iedereen weggelegd. Toch blijft de markt voor bijzondere producten en diversiteit groeien. Tegelijkertijd is een andere belangrijke ontwikkeling in een stroomversnelling geraakt. Via webshops, en met name door ontwikkeling in distributie, is het steeds makkelijker om online voedsel te bestellen en te laten bezorgen. Er is een veelheid aan initiatieven, niet allen even succesvol, maar de ontwikkelingen gaan snel. Marketingfacts.nl stelt dat de verwachting is dat in 2020, 20% van de boodschappen online worden gedaan. Dit biedt kansen voor directe verkoop, en voor meer diversiteit in voedselland.

Er liggen dus serieuze kansen, kansen voor onderscheidende niches, onderscheidende producten met een onderscheidend verhaal, uit onderscheidende streken en met een onderscheidende distributie. Dat vergt wel boerenbedrijven die ook serieus eens in een ander avontuur willen stappen en klaar zijn met meer van hetzelfde.

Joris Lohman

Binnen het project Smaakmakers van de IJsseldelta gaan we aan de slag met mensen die na willen denken over nieuwe systemen.